دور زدن تحریم‌های معدنی؛ مقدمه‌ای بر مکانیزم ماشه و پیامدهای آن در بخش معدن
مکانیزم ماشه یکی از ابزارهای سیاسی و حقوقی بین‌المللی است که در سال‌های اخیر بارها نام آن در رسانه‌ها شنیده شده است. فعال شدن این مکانیزم علیه ایران، نه تنها بر بخش‌های بانکی و انرژی اثر گذاشت، بلکه بخش معدن نیز به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفت.
بخش معدن ایران، با توجه به ذخایر غنی سنگ‌آهن، مس، لیتیوم و دیگر مواد معدنی، همواره یکی از ظرفیت‌های اقتصادی کشور بوده است. اما تحریم‌ها باعث شدند بسیاری از شرکت‌های خارجی، به‌ویژه برندهای معتبر ماشین‌آلات مانند کوماتسو (Komatsu)، کاترپیلار (Caterpillar) و تأمین‌کنندگان موتورهای دیزل مانند کامینز (Cummins) همکاری خود را محدود یا متوقف کنند. نتیجه این شد که دسترسی به تجهیزات حیاتی برای استخراج و فرآوری معدنی، با چالش‌های جدی روبه‌رو شد.
در این شرایط، متخصصان و فعالان حوزه معدن تلاش کردند راهکارهایی برای ادامه فعالیت‌ها بیابند. یکی از این افراد، عماد مهدی‌فر است؛ کارشناس برجسته و مدیر پروژه‌های معدنی که در این مصاحبه درباره راه‌های دور زدن تحریم‌ها صحبت می‌کند.
گفت‌وگوی اختصاصی با عماد مهدی‌فر
معرفی و پیشینه کاری عماد مهدی‌فر
عماد مهدی‌فر بیش از دو دهه در حوزه معدن و صنایع معدنی فعالیت داشته است. او سابقه مدیریت در چندین پروژه بزرگ استخراج سنگ‌آهن و مس را دارد و در سال‌های اخیر به‌عنوان مشاور ارشد در زمینه واردات تجهیزات معدنی و راهسازی شناخته می‌شود.
او در گفت‌وگو با تیم تحریریه تیمسکو تأکید می‌کند که تحریم‌ها اگرچه مشکلات زیادی ایجاد کرده‌اند، اما فرصت‌های تازه‌ای برای خلاقیت و توسعه مسیرهای جایگزین نیز فراهم آورده‌اند.
نگاه او به تحریم‌های معدنی
به گفته مهدی‌فر، تحریم‌های پس از مکانیزم ماشه نه‌تنها باعث کمبود قطعات اصلی در بازار ایران شد، بلکه زنجیره تأمین بسیاری از پروژه‌ها را متوقف کرد. او توضیح می‌دهد:
وقتی نتوانید قطعه موتور کامینز یا رینگ پیستون کوماتسو را به‌صورت مستقیم وارد کنید، پروژه‌ای که میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری شده، ممکن است به‌خاطر یک قطعه کوچک متوقف شود. اینجاست که باید به فکر روش‌های دور زدن تحریم باشید.
یکی از جدی‌ترین پیامدهای مکانیزم ماشه، محدودیت شدید در دسترسی به ماشین‌آلات معدنی و راهسازی بود. این ماشین‌ها قلب پروژه‌های استخراج، حمل و نقل و راهسازی هستند و بدون آن‌ها هیچ فعالیت معدنی گسترده‌ای امکان‌پذیر نیست.
عماد مهدی‌فر در این باره می‌گوید:
«تحریم‌ها به‌طور خاص ماشین‌آلات سنگین را نشانه گرفتند. برندهایی مثل کوماتسو (Komatsu)، کاترپیلار (Caterpillar) و حتی سازندگان موتورهای دیزل مثل کامینز (Cummins) صادرات مستقیم خود را به ایران متوقف کردند. این یعنی قطعات اصلی مثل موتور، گیربکس یا سیستم هیدرولیک به سختی وارد کشور می‌شود.»
محدودیت برندهای جهانی مانند کوماتسو و کاترپیلار
به گفته مهدی‌فر، توقف فروش مستقیم کوماتسو و کاترپیلار به ایران باعث شد تا پروژه‌های معدنی به ناچار از مسیرهای غیررسمی برای تأمین تجهیزات استفاده کنند. او می‌افزاید:
کوماتسو: کامیون‌های معدنی و بیل‌های مکانیکی این برند ژاپنی نقش کلیدی در معادن روباز دارند. نبود دسترسی مستقیم به قطعات یدکی، هزینه تعمیرات را چند برابر کرد.
کاترپیلار: یکی از گسترده‌ترین خطوط تولید در حوزه لودر، بولدوزر و گریدر را دارد. تحریم‌ها باعث شد بسیاری از پیمانکاران ایرانی به سراغ تجهیزات دست دوم یا واسطه‌ای بروند.
تاثیر بر موتورهای دیزل کامینز و قطعات راهسازی
موتورهای دیزل کامینز در بسیاری از ماشین‌آلات معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهدی‌فر تأکید می‌کند:
«وقتی یک موتور دیزل کامینز خراب شود، پیدا کردن قطعات اورجینال آن مثل پیدا کردن سوزن در انبار کاه است. همین مسئله باعث شد بازار پر از قطعات تقلبی شود و کیفیت تعمیرات به شدت افت کند.»
او هشدار می‌دهد که استفاده از قطعات غیراصل، در کوتاه‌مدت هزینه‌ها را پایین می‌آورد اما در بلندمدت منجر به خرابی‌های گسترده‌تر و کاهش راندمان ماشین‌آلات می‌شود.
پرسش و پاسخ: راهکارهای عملی دور زدن تحریم‌ها
در ادامه مصاحبه، پرسیدیم که چه راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌های معدنی وجود دارد. پاسخ‌های عماد مهدی‌فر در چند بخش اصلی خلاصه می‌شود:
استفاده از واسطه‌های منطقه‌ای
مهدی‌فر توضیح می‌دهد:
«یکی از متداول‌ترین راهکارها در دور زدن تحریم‌های معدنی استفاده از شرکت‌های واسطه در کشورهای همسایه مثل امارات، ترکیه یا عمان است. این شرکت‌ها ماشین‌آلات یا قطعات را خریداری کرده و سپس به ایران صادر می‌کنند.»
به گفته او، هرچند این روش هزینه‌ها را افزایش می‌دهد، اما امکان ادامه فعالیت پروژه‌های معدنی را فراهم کرده است.
تغییر مسیر صادرات و واردات
روش دوم در دور زدن تحریم‌های معدنی، تغییر مسیر حمل و نقل است. به‌جای واردات مستقیم، کالاها از طریق چند کشور عبور داده می‌شوند تا مبدا اصلی پنهان شود.
«برای مثال، یک موتور کوماتسو از ژاپن به ترکیه می‌رود، سپس از آنجا به گرجستان و در نهایت وارد ایران می‌شود. این مسیر طولانی است اما در عمل کار می‌کند.»
همکاری با کشورهای دوست
مهدی‌فر تأکید می‌کند که همکاری با کشورهایی که تحت نفوذ تحریم‌های غرب نیستند، یک راهکار مؤثر است.
چین یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان تجهیزات معدنی است.
روسیه نیز در سال‌های اخیر به تأمین‌کننده قطعات و حتی ماشین‌آلات دست دوم برای ایران تبدیل شده است.
به گفته او، این همکاری‌ها نه‌تنها دسترسی به تجهیزات را ممکن می‌سازد، بلکه باعث انتقال دانش فنی هم می‌شود.
استفاده از ماشین‌آلات دست دوم
یکی دیگر از راهکارها خرید ماشین‌آلات دست دوم است. هرچند این ماشین‌ها عمر کمتری دارند، اما دسترسی به آن‌ها ساده‌تر است و می‌توان آن‌ها را با هزینه کمتر به پروژه‌ها وارد کرد.
توسعه تولید داخلی
مهدی‌فر در پایان این بخش می‌گوید:
«نباید فراموش کنیم که تحریم‌ها فرصتی برای توسعه داخلی هم ایجاد کردند. شرکت‌های ایرانی توانسته‌اند برخی قطعات مصرفی مثل رینگ موتور، فیلترها و حتی بخش‌هایی از سیستم هیدرولیک را تولید کنند. اگرچه این تولیدات هنوز جایگزین کامل برندهای جهانی نشده‌اند، اما قدمی رو به جلو در دور زدن تحریم‌های معدنی است.»
تجربه‌های واقعی ایران در دور زدن تحریم‌های معدنی
عماد مهدی‌فر در مصاحبه تأکید می‌کند که ایران در سال‌های اخیر تجربه‌های زیادی در مدیریت تحریم‌های معدنی داشته است. به گفته او:
یکی از مهم‌ترین نمونه‌ها، تأمین قطعات کامیون‌های معدنی کوماتسو در معادن مس بود. زمانی که قطعات به‌صورت رسمی وارد نمی‌شد، شرکت‌ها از طریق واسطه‌های اماراتی قطعات را خریداری می‌کردند. هرچند هزینه تا ۳۰ درصد بیشتر شد، اما جلوی توقف کامل پروژه‌ها گرفته شد.
او همچنین به تجربه‌ای در حوزه صادرات اشاره می‌کند:
«بعد از مکانیزم ماشه، برخی شرکت‌ها صادرات سنگ‌آهن و کنسانتره را از مسیرهای غیرمستقیم مثل عمان و چین انجام دادند. این کار نیاز به شبکه تجاری قوی داشت، اما نتیجه آن حفظ جریان درآمدی برای بخش معدن بود.»
به باور مهدی‌فر، این تجربه‌ها نشان می‌دهد که بخش معدن ایران انعطاف‌پذیری بالایی دارد و می‌تواند خود را با شرایط جدید وفق دهد و راهی نو در دور زدن تحریم‌های معدنی پیدا کند.
نقش استارتاپ‌ها و فناوری در کاهش فشار تحریم‌ها
یکی از موضوعات جالبی که مهدی‌فر مطرح می‌کند، نقش استارتاپ‌ها و فناوری‌های نوین در مقابله با تحریم‌ها است. او توضیح می‌دهد که در سال‌های اخیر برخی استارتاپ‌های ایرانی توانسته‌اند سامانه‌های هوشمندی طراحی کنند که مدیریت ناوگان ماشین‌آلات معدنی را بهبود می‌دهد.
سامانه‌های مانیتورینگ داخلی: این سامانه‌ها به پیمانکاران کمک می‌کنند مصرف سوخت، زمان کارکرد و خرابی‌های احتمالی را پیش‌بینی کنند.
تولید قطعات داخلی: برخی شرکت‌های دانش‌بنیان موفق شده‌اند قطعاتی مثل رینگ موتور، فیلتر و قطعات هیدرولیکی را با کیفیت قابل قبول تولید کنند.
فناوری‌های دیجیتال: استفاده از پهپادها برای نقشه‌برداری معادن و سیستم‌های نرم‌افزاری برای طراحی الگوی حفاری نیز باعث شد تا وابستگی به شرکت‌های خارجی کمتر شود.
مهدی‌فر باور دارد که اگر سرمایه‌گذاری بیشتری روی این بخش انجام شود، بخش معدن ایران می‌تواند بخشی از نیازهای خود را بدون وابستگی خارجی تأمین کند.
تحلیل عماد مهدی‌فر درباره آینده صنعت معدن ایران
در ادامه مصاحبه، از مهدی‌فر پرسیدیم آینده صنعت معدن ایران پس از مکانیزم ماشه و نحوه دور زدن تحریم‌های معدنی را چگونه می‌بیند؟
او با لحنی جدی پاسخ داد:
تحریم‌ها واقعیتی هستند که احتمالاً در کوتاه‌مدت ادامه خواهند داشت. اما این به معنای توقف صنعت معدن نیست. ایران دارای ذخایر عظیم معدنی است و این پتانسیل را دارد که با مدیریت درست و خلاقیت، همچنان در بازار جهانی نقش‌آفرینی کند.
به گفته او، سه سناریو برای آینده وجود دارد:
ادامه مسیر فعلی: تکیه بر واسطه‌ها و کشورهای دوست برای تأمین تجهیزات و صادرات.
توسعه تولید داخلی: سرمایه‌گذاری در صنایع دانش‌بنیان برای تولید قطعات کلیدی و حتی طراحی ماشین‌آلات بومی.
حرکت به سمت فناوری‌های نوین: استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و اتوماسیون برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری.
مهدی‌فر تأکید می‌کند که آینده معدن ایران به ترکیبی از این سه مسیر وابسته است. او معتقد است اگر دولت و بخش خصوصی دست در دست هم دهند، صنعت معدن نه‌تنها از تحریم‌ها عبور می‌کند، بلکه می‌تواند به فرصتی برای تحول تبدیل شود.
نتیجه‌گیری و توصیه نهایی
مصاحبه با عماد مهدی‌فر نشان داد که اگرچه مکانیزم ماشه و تحریم‌های معدنی چالش‌های بزرگی ایجاد کرده‌اند، اما راهکارهای متعددی برای عبور از این مشکلات وجود دارد. از همکاری با کشورهای دوست و استفاده از واسطه‌ها گرفته تا توسعه فناوری‌های داخلی و تقویت استارتاپ‌ها، همگی می‌توانند بخشی از راه‌حل باشند.
او تأکید کرد که آینده صنعت معدن ایران در گرو انعطاف‌پذیری، خلاقیت و سرمایه‌گذاری هدفمند است. تحریم‌ها اگرچه فشار زیادی ایجاد کرده‌اند، اما همزمان فرصتی برای خودکفایی و ارتقای توان داخلی فراهم کرده‌اند.
توصیه نهایی برای فعالان صنعت معدن این است که:
تحلیل دقیقی از شرایط تحریم داشته باشند.
به‌جای وابستگی کامل به برندهای خارجی، مسیر تولید داخلی را جدی بگیرند.
از فناوری‌های نوین برای افزایش بهره‌وری استفاده کنند.
اگر در حوزه معدن و راهسازی فعال هستید، همین امروز نیازهای پروژه خود را بررسی کنید، استراتژی مناسب برای تأمین تجهیزات طراحی کنید و از مشورت کارشناسانی مثل عماد مهدی‌فر بهره ببرید تا با وجود تحریم‌ها، پروژه‌های شما با موفقیت ادامه پیدا کند.
